Prawo zamówień publicznych w art. 146 ust. 1 wymienia przypadki, w których umowa o udzielenie zamówienia publicznego podlega unieważnieniu. Przepis ten zawiera zamknięty katalog działań Zamawiającego, a wystąpienie w trakcie postępowania choćby jednego ze wskazanych przypadków, prowadzi do unieważnienia umowy. Dodatkowo, nie ma możliwości rozszerzającej interpretacji art. 146 ust. 1 PZP i wykraczania poza wskazane tam czynności Zamawiającego.
Ustawa pozostawia jednak pewną furtkę: zgodnie z art. 146 ust. 6 PZP, Prezes Urzędu może wystąpić do sądu o unieważnienie umowy w przypadku dokonania przez Zamawiającego czynności lub zaniechania dokonania czynności z naruszeniem przepisu ustawy, które miało lub mogło mieć wpływ na wynik postępowania.
Jak podkreśla się w orzecznictwie, uchybienia prowadzące do unieważnienia umowy wymienione w art. 146 ust. 1 PZP są znaczące i dopuścić się może ich tylko Zamawiający.
„Należy zwrócić uwagę na użyty w tym przepisie tryb dokonany wskazanych tam uchybień, co oznacza, że mają one charakter nieodwracalnych.” (KIO/KD 12/19)
Udzielenie zamówienia w trybie z wolnej ręki
Jedną z przesłanek unieważnienia umowy jest sytuacja, w której Zamawiający zastosował tryb negocjacji bez ogłoszenia lub zamówienia z wolnej ręki z naruszeniem przepisów ustawy.
W wyroku z 4 grudnia 2019 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie dokonał analizy powyższej przesłanki. Jak ocenił, konstrukcja przepisu oznacza, że ma on charakter prewencyjny i że interesy podmiotów działających z naruszeniem prawa nie mogą skutkować odmową unieważnienia umowy.
„Ustawodawca działa racjonalnie i gdyby jego zamiarem było pozostawienie w mocy umów już wykonanych to dałby temu wyraz.” (V ACa 640/19)
Z orzeczenia należy zatem wyciągnąć wniosek, że dopuszczalne jest – w świetle obowiązujących przepisów – unieważnienie umowy o udzielenie zamówienia publicznego, która została już zrealizowana.
Podsumowanie
Na zakończenie warto jednak podkreślić, że nie każdy przypadek zawarcia umowy z Wykonawcą z naruszeniem przepisów (udzielenia zamówienia np. w trybie z wolnej ręki), będzie skutkował unieważnieniem umowy.
Prawo zamówień publicznych przewiduje możliwość utrzymania umowy w mocy, jeżeli Zamawiający miał uzasadnione podstawy, aby sądzić, że działa zgodnie z ustawą.
