Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego ma doprowadzić do zawarcia umowy pomiędzy Zamawiającym a Wykonawcą. Natomiast postanowienia zawarte w umowie mają umożliwić wykonanie przedmiotu zamówienia w sposób prawidłowy. Mimo jasnego celu, w trakcie realizacji umowy mogą pojawić się okoliczności, przez które jej realizacja nie może być kontynuowana. Kiedy zatem Zamawiający może odstąpić od umowy?
Katalog przypadków mały!
Zaledwie jeden artykuł ustawy prawo zamówień publicznych stanowi o prawie Zamawiającego do odstąpienia od umowy. I tak, zgodnie z art. 145 PZP, Zamawiający może odstąpić od umowy, jeżeli zaistnieją istotne zmiany okoliczności. Okoliczności takie muszą powodować, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, co było nie do przewidzenia w momencie jej zawierania. Przesłanką do odstąpienia jest ponadto sytuacja, w której wykonywanie umowy może zagrozić istotnemu interesowi bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwu publicznemu.
Nie istnieje inna możliwość odstąpienia od umowy (np. KIO 981/13; KIO 912/13). Jednocześnie, w związku z obowiązującym przepisem, każdy Wykonawca musi się liczyć z tym, że zawarta przez niego umowa może nie zostać w pełni zrealizowana. Jeśli wystąpią dane okoliczności, ustawa przyznaje Zamawiającym konkretne uprawnienie.
Jak rozumieć istotną zmianę okoliczności?
Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7 lipca 2011 r. (I ACa 13/11) zawiera trafne wyjaśnienie owych istotnych okoliczności. Zdaniem Sądu, wyrażenie istotna, sugeruje wystąpienie zmiany znaczącej, która jednocześnie jest następstwem zdarzeń występujących bardzo rzadko. To zmiana nieobjęta zwykłym ryzykiem kontraktowym, z którego jednak kontrahenci powinni sobie zdawać sprawę. Co ważne, w orzeczeniu zwrócono uwagę, że przedmiotowa zmiana może mieć naturę faktyczną bądź prawną.
Tylko prawo Zamawiającego!
PZP uprawnienia do odstąpienia od umowy udziela tylko Zamawiającemu. Zgodnie z wyrokiem KIO z 11 grudnia 2013 r. (KIO 2749/13) wyżej wskazany przepis jest przepisem szczególnym, który dotyczy tylko umów w sprawach zamówień publicznych. Aby jednak Zamawiający mógł z niego skorzystać, konieczne jest spełnienie wszystkich wskazanych warunków.
Wyraźnie określony termin na odstąpienie!
Zamawiający może odstąpić od umowy w ciągu 30 dni, liczonych od dnia powzięcia wiadomości o istotnych okolicznościach, uprawniających do wszczęcia takiej procedury.
Odstąpienie - wyjątek od pacta sunt servanda
Zgodnie z łacińską zasadą umów należy dotrzymywać. Krajowa Izba Odwoławcza (KIO 1910/11) stwierdziła jednak, że art. 145 PZP jest wyjątkiem od tej zasady. Wyraźnie podkreślono zarazem, że uprawnień przysługujących na mocy tego artykułu nie wolno rozszerzać o inne przesłanki, które się w nim nie znajdują.
Jak odstąpienie wpływa na sytuację Wykonawcy?
W przypadku odstąpienia od umowy przez Zamawiającego, Wykonawca ma prawo żądać wynagrodzenia, jednak tylko za tę część umowy, którą zrealizował (art. 145 ust. 2 PZP). Warto przytoczyć w tym miejscu, wyrok Sądu Najwyższego z 25 lutego 2015 r. (IV CSK 395/14), w którym stwierdzono, że odstąpienie od umowy nie znosi zobowiązań z niej wynikających z mocą wsteczną, a jedynie przekształca ich treść w zobowiązanie do zwrotu już spełnionych świadczeń oraz do dalszych rozliczeń między stronami.
Ponadto jak już wskazałem, w momencie podpisywania umowy, Wykonawca winien mieć na uwadze, że istnieje szansa, iż nie będzie ona w całości wykonana.
